6. KONPETENTZIAK LANTZEN III (HAURRAK ETA SARE SOZIALAK)

Ikteen eraginekin jarraituz, bi testu irakurri ditugu "La iniciación del menor a la infracción 2.0" eta "Impacto de las tecnologías de la información y la comunicación" eta beste hiru galdera erantzun behar izan ditugu horren inguruan. Gainera, gertatzen diren hainbat fenomenoen adibide errealak ipini ditugu.

Hona hemen galderak eta erantzunak:

• ZEINTZUK DIRA IKTEEK SOR DITZAKETEN ONURAK ETA ARRISKUAK? BAKOITZA AZALDU.

Ikt guztiek badituzte haien onurak eta arriskuak. Batetik, telebista dugu eta honen bidez, haurrek beste mundu batzuk ezagutu ditzakete eta informazioa erraztasunez jaso. Gainera entretenitzeko baliabide bat izateaz gain, kooperazioa bultzatu eta haurren portaera soziala hobetzeko balio du. Hala ere, honen kontsumismoa areagotu egin daiteke eta biolentzia imitatzera bultzatzen ditu haurrak.

Bideojokoei dagokienez, mesedegarria da begiaren koordinazio motorerako, memoria estimulatzeko eta kontrol pertsonalerako, baina batzuetan ez daude haien adinera egokituta eta portaera inpultsibo, agresibo eta indarkeriazkoak garatzera bultzatzen ditu haurrak.

Ordenagailuak eta internetak telebista bezala entretenitzeko eta informazioa bilatzeko baliabide bikaina izateaz gain, errendimendu akademikoa hobetzeko ere balio dute eta baita emergentzia baten aurrean lagungarria da, baina osasuntsuak ez diren portaerak edo drogekin nahiz pornografiarekin lotutako portaerak bultzatu ditzake. Gainera, esparru honetan sextinga ematen da, adin berekoen artean, eduki sexualak dituen argazki edo bideoen bidalketa hain zuzen.

Sare sozialei dagokienez, elkarrizketa eta kooperazioa estimulatzeko aukera ematen dute eta erreminta didaktiko gisa ere hartu daiteke. Hala ere, aurretik aipatutako IKTek bezala, ikasketei, irakurketari eta harreman intrafamiliarrei eskainitako denbora nabarmenki murrizten da eta higiene pertsonalean ere eragin negatiboa dute.

Esan beharra dago, arrisku nabarienetako bat segurtasuna eta pribatutasunarekin lotzen dela.

Horrez gain, ikteen erabilera horrek ciberbulling-a edota grooming-a bezalakoetara bultzatu ditzake gazteak, beste askoren artean. Gainera IKTek eduki ezegokietara sarbidea izateko erraztasuna ematen dute. Eduki ezegoki hauen artean pornografia, ikusentzuneko indarkeria, sektakeria eta antzeko mugimenduak, eta elikadura-nahasteak sustatzen dituzten web orriak aurki genitzake. Horrez gain, erabiltzaileak teknologiarekiko jarrera desegokia ere garatu dezake, adikzio nahasteak sortuz. Adikzio kontzeptu barruan era ezberdinak aurki ditzakegu: bideojokoei adikzioa, nomofobia ala mugikorrari adikzioa, internetari adikzioa ...

• NOMOFOBIA, PHUBBING, CIBERBULLYING, SEXTING, HACKING, PHISHING ETA SNIFFING KASU BAT SORTU GERO GELAN AZTERTU AHAL IZATEKO.

Nomofobia

Mugikorrari adikzioa deritzo. Nomofobiak arazo soziopertsonalak eta familiarrak sortzen ditu. Hiru erabiltzaile mota daude: lehenengoak mugikorraren erabilera egokia egiten du, bigarrenak mugikorrari adikzioa dio baina ez da egoera honetaz ohartzen eta hirugarrenak mugikorrari adikzioa diola badaki baina ez du egoera hori aldatu nahi. Dependentziaren ezaugarriak: Mugikorra erabiltzeko desio etengabea,  humore aldaketak, arazoen aurrean konponbidea bilatzeko ezintasuna, etengabeko atentzioa, harreman sozialak mantentzeko ezintasuna…

Adibidea nomofobia: Aitor 17 urteko gazte bat da eta urte batetik bestera ikasketetan beherakada nabarmena izan du. Mugikorra ezin du gainetik kendu eta edozein soinu entzuten duela, segituan begiratzeko obsesioa dauka. Beraz, ikasten jartzen denean kontzentratzeko zailtasun nabaria du eta nonbait ahazten bazaio izugarrizko antsietatea sentitzen du. Lagunekin ere gero eta gutxiago ateratzen da eta haiekin dagoenean ia ez du hitz egiten, mugikorrarekin ibiltzen da. Gainera, insomnioa edukitzera ere iritsi da gaztea.

Phubbing

Guztiok edo ia denok geratu gara noizbait lagunekin… Inkonszienteki ez diogu gure alboan genuen pertsonari kasurik egin isilune ezeroso eta luzeak sortuz. Honi phubbing-a deitzen zaio, internetari adikzioa.

Kasu hauek larrienekin alderatuta ez dira kezkagarriak, baina teknologia berrien erabilera hazten doan heinean, bere ondorioak larrituz doaz.  

Eguneroko bizitzan eragin dezakeen arazo bat sor daiteke. Adibidez: familiako kideengandik aldendu etxean teknologia hauen gehiegizko erabileragatik, lagunekin gaudenean erlazioa galdu jarrera honek duen eraginagatik, eskola porrota eta sozializatzeko arazoak  etab.

Adibidea phubbing: Tabernan zaude beste lagun batekin eta bat-batean Instagrameko mezu bat iristen zaizu sakelakora. Orduan elkarrizketa eteten da, mugikorrari begiratu eta lagunaz ahazten zara nahiz eta segundo batez izan. Orduan beste lagun bati partekatzen diozu eta bidali orduko, beste mezu bat erantzuten ari zara. Ohartu orduko ordu erdi pasa da eta laguna nazkatuta aulkitik altxa eta badoa tabernatik.

Ciberbullyng

Cyberbullying-a teknologien bidez, akosatzeko edo eta mehatxatzeko informazioa eta komunikazioa erabiltzeari deritzo. anonimotasunak errudun sentitze hori gutxiagotu egiten du ondorioak eragiten direnean. Horrez gain, ciberbullyng-a sustatzeko ez da beharrezkoa eta honek edozein pertsonaren esku jar dezake fenomeno hau.

Adibidea ciberbullying: Ane, 15 urteko gaztea, etxera iristen den bakoitzean klaseko zenbait kideetatik mehatxuak jasotzen ditu. Hasieran, egoera klase orduetan ematen zen baina orain sare sozialen bidez ere ematen da. Egunetik egunera mezu iraingarriak handitu egiten dira bai whatsapp, instagram, twitter bidez.   Ane geroz eta okerrago sentitzen da, ikasketetan errendimendu kaxkarra du, etxean dagoenean ez da logelatik irteten eta ia ez du bere gurasoekin hitz egiten.

Sexting

Sare sozialen bitartez eduki sexuala bidaltzean datza. Gazte askok sextinga ligatzeko praktika bezala erabiltzen dute. Askok boluntarioki argazkiak bidali egiten dituzte eta beste askok xantaien menpe. Argazki, bideo … horiek sarean zehar zabaldu egiten dira. Biktimek asko sufritzen dute, izan ere, umiliazio publikoak jasaten dituzte. Gainera, trastorno emozionalak edota suizidioa eragin dezakete.

Adibidea sexting: Bost hilabete pasa ziren Pantxo eta Peio elkarrekin gelditzen hasi zirenetik, Pantxo oporretara joan zenean Whatsappetik hizketan zeudela Peiok asko faltan botatzen zuela esan zion eta bere argazki bat bidaltzeko, elkarrizketak aurrera jarraitu ahala Pantxok argazkiak bidaltzen jarraitu zuen, baita eduki sexualeko argazkiak ere. Bi hilabete beranduago, Pantxok harremana amaitu zuen; haserre bizian Peiok Pantxok bi hilabete aurrerako oporretan bidalitako argazkiak zintzilikatu zituen sarean, euren ezagun guztiek ikusi ahal izateko. Bi urte beranduago Pantxok psikologoetan jarraitzen du jasandako egoera gainditu nahian.

Hacking

Infrakzio hau egiten duten adingabeei sekretuen jakinaraztea, kalte informatikoak, estafak eta mehatxuak leporatzen zaizkie. On-line egiten dituzten eraso hauen bidez, adingabe hauek web kamerak manipulatzeko gaitasuna dute.

Beste kasu batzuetan, adingabeek beste pertsona batzuen emailak hackeatzen dituzte, kontua bereganatuz eta pertsona horren kontaktuekin hitz egitera iritsiz. Horrela, hackingaren bitartez adingabeek beste pertsona baten identitatea lapurtu egiten dute.

  Adibidea hacking: Mikelek ordu ugari ematen ditu ordenagailuko pantailari begira. Horietako batean kafetegi batean dagoela wifi publiko bat eratzen du. Zenbait pertsona konektatu ostean Mikelek pertsona bat aukeratzen du eta pertsona horren smartphonean sartzen da informazio guztia lapurtuz. Informazio horrekin bankuko konte korronteko diru guztia ateratzen du.

Phishing

Teknika honen bidez ziberkriminalak informazio konfidantziala bereganatzeko erabiltzen dute (hala nola, pasahitzak, informazioa kreditu txartela bati buruz, banku-informazioa...).

Ciberkriminal gazte batek, phisher kid deiturikoa, se hace pasar por una persona o empresa de confianza en un aparente comunicado oficial, por lo común vía correo electrónico, o algún sistema de mensajería instantánea o incluso utilizando también llamadas telefónicas.

Los daños oscilan entre la pérdida del acceso al correo electrónico a pérdidas económicas sustanciales de terceros

Adibidea phishing: Egun batean, zure mugikorrarekin zaude eta bat-batean ailegatzen zaizu SMS bat. Ez dituzu inoiz SMSak jasotzen, baina gaur telefono konpania bat mezu bat bidali dizu esanez opari bat irabazi duzula. Beraz, irekitzean telefono zenbaki bat ematen dizu eta azaltzen dizu telefono horri deitu behar diozula zure saria jasotzeko.Deitzean eskatzen dizute zure datu banku-transferentzia bat egiteko, halatan, datuak ematen diozu. Hurrengo egunean, zure kontu bankarioa begiratzean ikusten duzu 300€ gutxiago dauzkazula.

Sniffing

Sare baten trafikoa osatzen duten sistema guztietan jarduten duten shareware aplikazioen bidezko teknika da, adibidez beste erabiltzaile batzuekin eta ordenagailuekin ematen den elkarrekintza da. Sarearen bidez bidaiatzen dituzten datu-paketeak harrapatu, interpretatu eta gorde, ondoren hauek aztertuz (pasahitzak, posta elektronikoak, banku-xehetasunak ...).

Informazioaren lapurreta segurtasunarekiko mehatxu larria da, ez bakarrik gailu mugikor batena, bai eta sare oso batena ere.

Adibidea sniffing: Carlos, 16 urteko gazte bat, beti ordenagailuarekin dabil programa eta aplikazio berriak instalatzen eta probatzen. Asko gustatzen zaio informatikaren mundua. Egun batean programa berri batekin topatzen da, “CaptureNet” deitzen dena, eta erabiltzen ikasten du. Erabiltzean ikusten du nola funtzionatzen duen eta praktikan jartzen du. Hasi zen bere lagunen pasahitzak gordetzen broma bat bezala, baina egunak pasa ahala beste jendearen informazioa lapurtzen hasten da.

• ZER GOMENDATUKO ZENUKETE HEZKUNTZAN PREBENTZIO GISA?

1. Gurasoekiko lankidetza bultzatu eta haiekin harremanetan egon.

2. Segurtasunaren inguruko arriskuez hitz egin gazteekin eta sare sozialen bidez haien intimitatea inbaditua izan daitekeela kontzientziatu eta horretarako bizitza errealeko egoerak erabili, beraiek konponbideak bilatzeko.

3. Arazorik egongo balitz ahalik eta azkarren detektatzea ondo tratatu ahal izateko.

4. Tentuz maneiatu sare sozialetan partekatzen dugun informazioa.

5. Jende ezezagunarekin informazioa partekatzea saihetsi.

6. Haurren interes kulturala bultzatu (antzerkia, zinea, irakurketa…).